(5) 
(1255/1839 1339/ 1923)
സുല്ത്വാന് അബ്ദുല്‍ മജീദിന്റെ സ്ഥാനാരോഹണത്തോടെ ഉഥ്മാനീ സല്‍ത്വനത്. അതിന്റെ അഞ്ചാമത്തേതും അവസാനത്തേതുമായ ഘട്ടത്തിലേക്ക് പ്രവേശിച്ചു. സാമ്രാജ്യത്തെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം അതിന്റെ പതനാവസ്ഥയാണ് ഈ ഘട്ടം മുഖ്യമായും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നത് ഏങ്കിലും 85 വര്‍ഷം തുടര്‍ന്നും അത് നിലനിന്നു. ഈ കാലയളവില്‍ സാമ്രാജ്യം ആഭ്യന്തരവും വൈദേശികവുമായ നിരവധി പ്രതിസന്ധികള്‍ അഭിമുഖീകരിക്കേണ്ടിവന്നു. ഉഥ്മാനീ ഭൂപ്രദേശങ്ങളധികവും യൂറോപ്യന്‍ ഭൂഷണിക്കു മുമ്പില്‍ പിടിച്ചുനില്ക്കാന്‍ നന്നേ പാടുപെട്ടു. ഒന്നാം ലോകയുദ്ധത്തോടെ അത് പ്രധാനമായും തുര്‍കിയില്‍ മാത്രമായി ചുരുങ്ങി ഈ ഘട്ടത്തിലാണ് തുര്‍കികളില്‍ ദേശീയബോധം തലപൊക്കിയത്. യൂറോപ്യന്‍ മാതൃകയിലുള്ള പരിഷ്കാരങ്ങള്‍ (തന്‍ളീമാത്) നടപ്പിലാക്കപ്പെട്ടതും ഈ ഘട്ടത്തിലാണ്. അതിന്റെ ഭാഗമായി ഇസ്ലാമിക ലോകത്തെ ആദ്യത്തെ പാര്‍ലമെന്റ് തുര്‍കിയില്‍ നിലവില്‍ വന്നു.
ഈ ഘട്ടം തുടങ്ങുന്നത് സുല്ത്വാന് അബ്ദുല്‍ മജീദിന്റെ ഭരണത്തോടെയാണ്. പിതാവ് മഹ്മൂദ് രണ്ടാമന്റെ മരണശേഷം 1839-ല്‍ അബ്ദുല്‍ മജീദ് ഉഥ്മാനീ സുല്‍ത്വാനാവുമ്പോള്‍ 17 വയസ്സ് പ്രായമായിരുന്നു. മുഹമ്മദ് അലി പാഷയുടെ സൈന്യത്തിന്റെ വിജയകരമായ മുന്നേറ്റം കാരണം സല്‍ത്വനത് ഗുരുതരമായ പ്രതിസന്ധിയെ അഭിമുഖീകരിക്കുകയായിരുന്നു അപ്പോള്‍. ചെറുപ്രായക്കാരനായ സുല്‍ത്വാനെ ഭരണകാര്യങ്ങളില്‍ സഹായിക്കാന്‍ ആദ്യഘട്ടത്തില്‍ പ്രാപ്തരായ മന്ത്രിമാരോ ഭരണതന്ത്രജ്ഞരോ ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. തന്മൂലം അധികാരം ഇസ്തംബൂളിന്റെ വിദേശ രാഷ്ട്ര പ്രതിനിധികളുടെ കരങ്ങളില്‍ കേന്ദ്രീകരിക്കപ്പെട്ടു. ബ്രിട്ടീഷ് അംബാസിഡറായിരുന്ന സര്‍, സ്റാഫോര്‍ഡ്, സുല്‍ത്വാന്റെ മേല്‍ അമിത സ്വാധീനം നേടി.
നസ്വീബൈനില്‍ നടന്ന യുദ്ധത്തില്‍ ഉഥ്മാനീ സൈന്യം ഈജ്പ്ഷ്യന്‍ സൈന്യത്താല്‍ രണ്ടാമതും തോല്പിക്കപ്പെട്ടതും അഹ്മദ് പാഷയുടെ മേതൃത്വത്തിലുള്ള തുര്‍കി നാവിക വ്യൂഹം ഈജിപ്ഷ്യന്‍ നാവികപ്പടയില്‍ ചേര്‍ന്നതും തുടര്‍ന്ന് ഈജിപ്ഷ്യന്‍ സൈന്യം നടത്തിയ മുന്നേറ്റങ്ങളും യൂറോപ്യന്‍ രാഷ്ട്രങ്ങളെ അസ്വസ്ഥ്യപ്പെടുത്തി. ഇസ്തബൂള്‍ ഈജിപ്ഷ്യന്‍ സൈന്യത്തിന്റെ ആധിപത്യത്തിലാകുന്നതോടെ തങ്ങള്‍ക്ക് ഭീഷണിയായിത്തീരുന്ന പുതിയ ഒരു ഇസ്ലാമിക ശക്തി രൂപംകൊള്ളുമെന്ന് അവര്‍ ഭയപ്പെട്ടു. റഷ്യ, ഇംഗ്ളണ്ട്, ഫ്രാന്‍സ്, ആസ്ട്രിയ, പ്രഷ്യ എന്നീ യൂറോപ്യന്‍ രാഷ്ട്രങ്ങള്‍ മാധ്യസ്ഥശ്രമവുമായി മുന്നോട്ടുവന്നു. ഇതിനിടയില്‍ സല്‍ത്വനതുമായി ചെയ്ത പ്രതിരോധ കരാറിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തില്‍ ഇബ്റാഹീം പാഷയുടെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള ഈജിപ്ഷ്യന്‍ സൈന്യത്തിന്റെ ആക്രമണത്തില്‍ നിന്ന് ഇസ്തംബൂളിനെ രക്ഷിക്കാന്‍ റഷ്യ സൈന്യത്തെ അയച്ചു. യൂറോപ്യന്‍ രാഷ്ട്രങ്ങളുടെ മാധ്യസ്ഥശ്രമം സുല്ത്വാന് അംഗീകരിച്ചതിനെതുടര്‍ന്ന് പ്രസ്തുത രാഷ്ട്രങ്ങളുട പ്രിതിനിധികള്‍ സമ്മേളിച്ച് പ്രശ്നപരിഹാരത്തെപ്പറ്റി ചര്‍ച്ച ചെയ്ത് മുഹമ്മദ് അലി പാഷക്ക് വകവെച്ചുകൊടുക്കേണ്ട ഭൂപ്രദേശങ്ങളുടെ കാര്യത്തില്‍ അവര്‍ക്കിടയില്‍ ഭിന്നത ഉടലെടുത്തു. ബ്രിട്ടനും ആസ്ട്രിയയും സിറിയ ഉഥ്മാനീ സല്‍ത്വനതിന് തിരിച്ചുനല്കണമെന്ന് വാദിച്ചപ്പോള്‍ ഫ്രാന്‍സും റഷ്യയും നാലു സിറിയന്‍ പ്രവിശ്യകള്‍ മുഹമ്മദ് അലി പാഷക്ക് നല്കണമെന്ന പക്ഷക്കാരായിരുന്നു. റഷ്യ സല്‍ത്വനതുമായി ചെയ്ത പ്രതിരോധ ഉടമ്പടിയില്‍ ഉറച്ചുനില്ക്കുന്നതായി പ്രഖ്യാപിച്ചു. ഈ അവസരത്തില്‍ ഫ്രാന്‍സും ഇംഗ്ളണ്ടും റഷ്യന്‍ അധിനിവേശത്തില്‍ നിന്നും ഈജിപ്ഷ്യന്‍ ആക്രമണത്തില്‍ നിന്നും സല്‍ത്വനതിനെ രക്ഷപ്പെടുത്താന്‍ തങ്ങളുടെ കപ്പല്‍പ്പടക്ക് ഡാര്‍ഡനല്ലിലേക്ക് പ്രവേശനം നല്കണമെന്ന് സുല്‍ത്വാനോടാവശ്യപ്പെട്ടു. എന്നാല്‍ റഷ്യ സല്‍ത്വനതുമായുളള ബന്ധം വിഛേദിക്കുമെന്ന് ഭീഷണിപ്പെടുത്തിയതിനാല്‍ സുല്ത്വാന് ഫ്രാന്‍സിന്റെയും ബ്രിട്ടന്റെയും ആവശ്യം നിരാകരിച്ചു. ഇത്തരത്തില്‍ യൂറോപ്യന്‍ രാഷ്ട്രങ്ങള്‍ക്കിടയിലുള്ള പരസ്പര ഭിന്നതമൂലം സല്‍ത്വനതിനും മുഹമ്മദ് അലി പാഷക്കുമിടയിലെ മാധ്യസ്ഥശ്രമം നീണ്ടുപോയി. അവസാനം ബ്രിട്ടനും ഫ്രാന്‍സും തമ്മിലായിരുന്നു ഈ വിഷയത്തില്‍ കുടുത്ത അഭിപ്രായവ്യത്യാസം. മുഹമ്മദ് അലി പാഷക്കെതിരിലുള്ള ഒരു നീക്കത്തിനും ഫ്രാന്‍സ് തയ്യാറായിരുന്നില്ല. ഈജിപ്തും സിറിയയും എന്നന്നേക്കുമായും അത്വിന, ത്വര്‍സൂസ് എന്നീ പ്രദേശങ്ങള്‍ ജീവിതകാലത്തേക്ക് മാത്രമായും മുഹമ്മദ് അലി പാഷക്ക് നല്കണമെന്നായിരുന്നു ഫ്രാന്‍സിന്റെ ആഗ്രഹം. ബ്രിട്ടനാവട്ടെ മുഹമ്മദ് അലിക്ക് ഈജിപ്ത് മാത്രം നല്കാനേ സമ്മതിച്ചിരുന്നുള്ളൂ. എങ്കിലും ഫ്രാന്‍സിനെ തൃപ്തിപ്പെടുത്താന്‍ ദക്ഷിണ സിറിയയുടെ പകുതിഭാഗം കൂടി മുഹമ്മദ് അലി പാഷയുടെ ഭരണകാലത്തേക്ക് മാത്രം നല്കാന് ബ്രിട്ടന്‍ തയ്യാറായി. ഫ്രാന്‍സ് ഈ നിര്‍ദേശവും തള്ളിയതോടെ യൂറോപ്യന്‍ രാജ്യങ്ങള്‍ക്ക് ഒരു യോജിപ്പിലെത്താനായില്ല.
ബ്രിട്ടന്റെ നേതൃത്വത്തില്‍ യൂറോപ്യന്‍ രാഷ്ട്രങ്ങള്‍ താന്‍ പിടിച്ചെടുത്ത പ്രദേശങ്ങള്‍ സുല്ത്വാന് മടക്കിക്കൊടുക്കാനും തന്റെ സൈന്യത്തെ ഈജിപ്തിലേക്ക് തന്നെ പിന്‍വലിക്കാനും ശ്രമിക്കുന്നതായി മുഹമ്മദ് അലി പാഷ അറിഞ്ഞപ്പോള്‍ അതിനെ ശക്തിയുപയോഗിച്ച് നേരിടാന്‍ അദ്ദേഹം തയ്യാറായി. ഹിജാസിലും മറ്റുമുള്ള സൈന്യത്തെയെല്ലാം സിറിയയില്‍ കേന്ദ്രീകരിച്ചു. ജനങ്ങള്‍ക്ക് സായുധ പരിശീലനം നല്കി. ഇതിനിടയില്‍ 1840-ല്‍ ആസ്ട്രിയയുടെ ആവശ്യപ്രകാരം ലണ്ടനില്‍ യൂറോപ്യന്‍ രാഷ്ട്രങ്ങള്‍ സമ്മേളിച്ചു. ഫ്രാന്‍സും ഇംഗ്ളണ്ടിന്റെ കീഴില്‍ മറ്റു യൂറോപ്യന്‍ രാഷ്ട്രങ്ങളും തമ്മില്‍ ഈ വിഷയത്തില്‍ ഭിന്നിപ്പ് രൂക്ഷമാവുകയാണുണ്ടായത്. സിറിയ മുഴുവന്‍ സ്ഥിരമായി മുഹമ്മദ് അലി പാഷക്ക് നല്കമമെന്ന വാദത്തില്‍ ഫ്രാന്‍സ് ഉറച്ചുനിന്നു. ഇംഗ്ളണ്ട് അതിനെ ശക്തിയായി എതിര്‍ത്തു. അതിനശേഷം ഫ്രാന്‍സ് നേരിട്ട് ഉഥ്മാനീ സല്‍ത്വനതുമായും മുഹമ്മദ് അലി പാഷയുമായും ബന്ധപ്പെട്ടു. മുഹമ്മദ് അലിക്ക് സിറിയ വിട്ടുകൊടുക്കാന്‍ ഫ്രാന്‍സ് സുല്‍ത്വാനെ അല്പം ഭീഷണിയോടെ നിര്‍ബന്ധിച്ചു. സല്‍ത്വനതിനെയും ഇംഗ്ളണ്ടിനെയും നേരിടാന്‍ മുഹമ്മദ് അലി പാഷക്ക് ഫ്രാന്‍സ് സഹായം വാഗ്ദത്തം ചെയ്തു. ഇതേത്തുടര്‍ന്ന് ബ്രിട്ടന്‍ റഷ്യ, പ്രഷ്യ, ആസ്ട്രിയ എന്നീ രാജ്യങ്ങളുമായി ചേര്‍ന്ന് ഒരു കരാറിന് രൂപം നല്കി. ഇതനുസരിച്ച് മുഹമ്മദ് അലി പാഷ പിടിച്ചെടുത്ത പ്രദേശങ്ങള്‍ തിരിച്ചുനല്കാനും അതിനായി ശക്തിപ്രയോഗിക്കാനും വ്യവസ്ഥയുണ്ടായിരുന്നു. റഷ്യ, ആസ്ട്രിയ, ഇംഗ്ളണ്ട് എന്നീ രാഷ്ട്രങ്ങളുടെ നാവികപ്പടക്ക് ഇസ്തംബൂളിനെതിരിലുള്ള ഈജിപ്ഷ്യന്‍ ആക്രമണത്തെ പ്രതിരോധിക്കാന്‍ ഡാര്‍ഡനല്ലില്‍ പ്രവേശിക്കാനുള്ള അവകാശമുണ്ടായിരിക്കുമെന്നും ഈ കരാര്‍ വ്യക്തമാക്കി. കരാര്‍ വ്യവസ്ഥകള്‍ നടപ്പിലാക്കുന്നതിന് മുമ്പ് ബ്രിട്ടന്‍ ലബ്നാന്‍ നിവാസികളെ ഈജിപ്ഷ്യന്‍ ഭരണകൂടത്തിനെതിരില്‍ കാലപത്തിന് പ്രേരിപ്പിച്ചു. എന്നാല്‍ കലാപങ്ങള്‍ ഈജിപ്ഷ്യന്‍ സൈന്യം അടിച്ചമര്‍ത്തി.
സിറിയ വിട്ടുകൊടുക്കാനുള്ള കരാറിലെ വ്യവസ്ഥ മുഹമ്മദ് അലി പാഷ അംഗീകരിച്ചില്ല. ഏതാനും ദിവസങ്ങള്‍ക്ക് ശേഷം ബ്രിട്ടീഷ് സൈന്യം ബൈറൂതിലെത്തി. ഈജിപ്ഷ്യന്‍ സൈന്യത്തിനെതിരെ കനത്ത ആക്രമണമഴിച്ചുവിട്ടു. ബ്രിട്ടീഷ് നാവികപ്പട അലക്സാണ്ട്രിയയിലെത്തി മുഹമ്മദ് അലിയെ ഭീഷണിപ്പെടുത്തി. യൂറോപ്യന്‍ ശ്ക്തികള്‍ക്കെതിരെ പൊരുതാന്‍ അശക്തനായതിനാല്‍ തന്റെ സൈന്യത്തെ സിറിയയില്‍ നിന്നു പിന്‍വലിച്ചു. തുടര്‍ന്ന് 1841-ല്‍ നിലവില്‍ വന്ന സന്ധിപ്രകാരം ഈജിപ്തില്‍ മുഹമ്മദ് അലി പാഷ ഉഥ്മാനീ സല്‍ത്വനതിന് കീഴില്‍ പാരമ്പര്യ ഭരണാധികാരിയായി അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടു. സിറിയന്‍ പ്രദേശങ്ങളില്‍ നിന്നും ഈജിപ്ഷ്യന്‍ സൈന്യം പിന്‍മാറുക, ഈജിപ്ഷ്യന്‍ സൈന്യത്തിന്റെ അംഗസംഖ്യ 18000 ആയി ചുരുക്കുക, ഈജിപ്തിന്റെ വരുമാനത്തിന്റെ 25% ഇസ്തംബൂളിന് വാര്‍ഷിക കപ്പമായി നല്കുക എന്നിവയായിരുന്നു ഈ സന്ധിയിലെ മറ്റു വ്യവസ്ഥകള്‍.
